1. Ποιο μέλλον είναι για σας το πιθανότερο;

Μου αρέσει η ερώτηση, γιατί υπονοεί ότι υπάρχουν πολλά εναλλακτικά πιθανά σενάρια του τι μας αναμένει στο μέλλον. Δεν ανήκω σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι το μέλλον είναι προδιαγραμμένο. Θεωρώ ότι καθορίζεται από τις επιλογές που ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί ως κοινωνία κάνουμε κάθε στιγμή. Η παγκόσμια κοινωνία διέρχεται από μια κομβική πρόκληση. Η τεχνολογία και ειδικότερα οι επιπτώσεις που προκύπτουν από την υπερ-σύνδεση (hyper connectivity) των πληροφοριών και το αναπόφευκτο θόλωμα μεταξύ ιδεατού και πραγματικού (blurring of the distinction between reality and virtuality) ελοχεύει ένα νέο κίνδυνο: Πολλά και πολύ διαφορετικά σενάρια του μέλλοντος. Μερικά μάλιστα, όπως τα βλέπουμε και σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, είναι τρομακτικά. Γι’ αυτό τον λόγο είμαι πεποισμένος ότι πρέπει να «σχεδιάσουμε» το ιδανικό για μας ανθρωπο-κεντρικό μέλλον και να μην αναμένουμε παθητικά την έλευση μιας ανεπιθύμητης κατάστασης. Δεν με φοβίζουν σενάρια που θέλουν τα ρομπότ να κυριαρχούν δήθεν στον πλανήτη. Ο άνθρωπος διαθέτει μοναδική σοφία που απαιτούνται μερικές εκατοντάδες χρόνια να την προσομοιώσουμε σε υπολογιστές. Η αξιοποίηση της συλλογικής σοφίας, που είναι αντικείμενο και της δικής μου έρευνας, θα μας επιτρέψει να οραματιστούμε το ιδανικό μέλλον και στη συνέχεια να νομοθετήσουμε με τρόπο που να οδηγηθούμε σ’ αυτό. Συνεπώς, για μένα το πιθανότερο μέλλον είναι αυτό στο οποίο οι άνθρωποι βρίσκονται στο επίκεντρο, η προσήλωση στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι  καθολική και οι ισότητα μεταξύ των ανθρώπων επιτυγχάνεται σε παγκόσμια κλίμακα.

2. Είχατε στο παρελθόν στερεότυπα; Αν ναι πως τα ξεπεράσατε;

Τα στερεότυπα είναι πολύ διαδεδομένα γιατί η δημιουργία τους βασίζεται στα ίδια κυκλώματα του εγκεφάλου με τα οποία φτιάχνουμε ‘έννοιες.’ Οι έννοιες μας βοηθούν να κατηγοριοποιούμε άλλες έννοιες και αντικείμενα, να αναλύουμε και να κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας. Στην περίπτωση των στερεοτύπων, οι αντιλήψεις μας για ένα θέμα είναι διαστρευλωμένες από κάτι που έχει εμπεδωθεί στην κοινή γνώμη γύρω μας και εμείς το υιοθετήσαμε χωρίς να λάβουμε υπόψιν τις δικές μας προσωπικές εμπειρίες. Ως άνθρωπος λοιπόν βρίσκομαι και εγώ σε μια συνεχή μάχη με φόβους και στερεότυπα που κρύβονται στο μυαλό μου. Έχοντας ζήσει ένα πόλεμο που με άφησε πρόσφυγα στη δική μου πατρίδα, το μεγαλύτερο στερεότυπο που δημιούργησα ήταν αυτό του «εχθρού». Όπως έγραψα και σε ένα βιβλίο μου, ίσως να μην καταφέρουμε ποτέ να εξαλείψουμε ένα στερεότυπο. Σημασία έχει να μην δεχόμαστε κάτι χωρίς να το διασταυρώνουμε με δικές μας προσωπικές εμπειρίες, ειδικά σήμερα που συχνά τα όρια μεταξύ μιας ατομικής άποψης και πραγματικών γεγονότων είναι θολά. Η ζωή με έμαθε να αμφισβητώ και να διερευνώ κάθε στιγμή.

3. Η κοινωνία επηρεάζει τον άνθρωπο, ή ο άνθρωπος την κοινωνία;

Ως συστημικός επιστήμονας που είμαι βλέπω αυτά τα δύο να βρίσκονται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση και διαμάχη. Είναι διαφορετικές όψεις του ιδίου φαινομένου. Παρόλο που η κοινωνία αποτελείται από ανθρώπους, η συμπεριφορά της δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ακόμα και αν γνωρίζαμε τις συμπεριφορές, τα πιστεύω και γενικά τα πάντα για όλα της τα μέλη. Απλά, ενώ ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά επηρεάζει την κοινωνία, και την ίδια στιγμή η κοινωνία ως σύνολο επηρεάζει το κάθε μέλος της, αυτές οι σχέσεις δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε γραμμικές ούτε καθοριστικές. Συνεπώς, τοποθετήσεις όπως «αν όλοι οι άνθρωποι ήταν καλύτεροι η κοινωνία θα ήταν καλύτερη» ή «σε μια δίκαιη κοινωνία, όλοι οι άνθρωποι θα ήταν και αυτοί καλύτεροι» είναι ουτοπικές. Από τη στιγμή που κατανοήσουμε τη συστημικότητα, θα μπορέσουμε να βρούμε τρόπους να επηρεάσουμε θετικά το σύστημα. Αν για παράδειγμα, ένα αντιπροσωπευτικό κομμάτι μια κοινωνίας οραματιστεί από κοινού ένα ιδανικό μέλλον, τότε αυτό το ιδανικό μέλλον δρα ως μαγνήτης έλξης για να μεταφέρει ολόκληρη την κοινωνία εκεί. Εφόσον αυτό το μέλλον υιοθετηθεί από αρκετά μέλη μιας κοινωνίας, τότε είναι και για τον καθένα ξεχωριστά προσωπική πυξίδα.

4. Υπάρχει μια εμπειρία που μπορείτε να ξεχωρίσετε από το παρελθόν σας, η οποία έχει καθορίσει τη μέχρι τώρα ζωή σας;

Είναι μια στιγμή σε ένα Jacuzzi στην Αριζόνα όπου δύο αντίθετα συναισθήματα με πλημμύρισαν. Το συναίσθημα της απόλυτης επιτυχίας, ευτυχίας, γαλήνης. Την ίδια στιγμή, ένα μεγάλο κενό, μια ενοχή, ένα συναίσθημα ότι έχω χαθεί. Από πολύ μικρός ονειρευόμουν να γίνω επιστήμονας και να μελετώ τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Η περιέργεια μου ήταν μεγάλη. Έλεγα ότι ο ανθρώπινος νους είναι ότι πιο πολύπλοκο υπάρχει σ’ αυτό το σύμπαν, Άρα, αν καταφέρω να τον κατανοήσω, έστω και λίγο, θα είναι σημαντικό. Δούλεψα σκληρά, σπούδασα ιατρική, νευροεπιστήμες, μηχανολογία όλα με υποτροφίες, διακρίθηκα στο διδακτορικό μου και βρέθηκα επιτέλους στην Αμερική να δουλεύω με τους καλύτερους σε ένα κέντρο με εξειδίκευση στα θέματα μου. Πραγματοποιούσα έρευνες που ίσως θα εκτιμηθούν σε ένα απόμακρο μέλλον. Λεφτά άφθονα για έρευνα και άνετη ζωή. Μέσα σε ένα τέτοιο παράδεισο, άρχισα να συλλογίζομαι, γιατί, για ποιόν, τι γίνεται με αυτούς που πεινούν, τι θα γίνει αν τελικά ο κόσμος δεν επιβιώσει να επωφεληθεί από τις έρευνές μου, τι κάνω ως άνθρωπος για την οικογένεια μου, την πατρίδα μου την κοινωνία. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα είναι λες και κατέρρευσε ο κόσμος μου. Ένα νέο όραμα ξεκίνησε να γεννιέται. Να κατέβω και να κάνω μια αλλαγή έστω και μικρή στις ζωές των απλών ανθρώπων. Από τότε αφιέρωσα τη ζωή μου σε αυτό το όνειρο. Οι επιστήμονες πρέπει να βρίσκονται κοντά στην κοινωνία, κοντά στον κόσμο. Διαφορετικά, χάνουν επαφή και πιθανόν ακόμη να συμβάλλουν σε σενάρια αρνητικά για τους ανθρώπους. Δεν το μετάνιωσα ποτέ.