Με μόνη τη συμμετοχή του σε μια εκπαιδευτική διαδικασία, ένας εργαζόμενος χαμηλής ειδίκευσης δεν θα λάβει τα μέγιστα οφέλη που μπορεί να έχει από αυτήν. Χρειάζεται συνειδητή παρουσία και προσπάθεια. Για να υπάρξουν όμως αυτές, θα πρέπει να έχει το κατάλληλο κίνητρο. Ποιο μπορεί να είναι αυτό;
Η εκπαίδευση ενηλίκων διαφέρει από των ανηλίκων όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο και τη μέθοδο, αλλά και ως προς τα κίνητρα. Έτσι, οι ενήλικες αντλούν τα κίνητρά τους για μάθηση ανάλογα με την εμπειρία, τις κλίσεις και τις στάσεις τους[1]. Από μια άλλη οπτική, οδηγούνται στην εκπαιδευτική διαδικασία με στόχο την απόκτηση μιας ισορροπημένης πνευματικής κατάστασης σε σχέση με την πολυπλοκότητα της ζωής. Αυτή η ισορροπία αφορά τη διατήρηση της προσωπικής ταυτότητας του ατόμου, δηλαδή το να παραμένει ο ίδιος ανεξάρτητα από το πόσο διαφορετικές είναι οι καταστάσεις που βιώνει.
Πέρα από αυτά τα γενικά χαρακτηριστικά, όταν εξετάζουμε τα κίνητρα για μάθηση που αφορούν τους εργάτες χαμηλής ειδίκευσης ή και ανειδίκευτους[2], διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν διαφορετικοί λόγοι που κάποιος αποφασίζει να εμπλακεί ή όχι σε μια εκπαιδευτική διαδικασία.
Έτσι σε ορισμένους χαμηλής ειδίκευσης ή και ανειδίκευτους εργάτες σημαντικό κίνητρο αποτελούν παρελθούσες εμπειρίες επιτυχίας, καθώς και η συνακόλουθη πίστη ότι μπορούν να θέτουν και να εκπληρώνουν στόχους. Για άλλους, κίνητρο αποτελεί η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, αλλά και η γνώση των ικανοτήτων και των προτιμήσεών τους, κάτι που δείχνει σημαντικό βαθμό αυτογνωσίας. Πέρα όμως από αυτούς τους θετικούς παράγοντες, υπάρχουν και ορισμένοι αρνητικοί, οι οποίοι λειτουργούν ως κίνητρα, όπως αρνητικές εκπαιδευτικές εμπειρίες, οι οποίες όμως αντί να αποθαρρύνουν, ωθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία, κάνοντας τα άτομα περισσότερο αποφασισμένα να πετύχουν τους στόχους τους.
Μία άλλη κατηγορία κινήτρων αφορά την αυτοβελτίωση. Έτσι, για παράδειγμα, ορισμένοι εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία επειδή θέλουν να γίνουν καλύτεροι στην εκτέλεση της εργασίας τους, για την οποία έχουν πάθος, ή να αποκτήσουν νέες δεξιότητες και έτσι να βελτιώσουν τη θέση τους στην κοινωνία. Υπάρχουν κι εκείνοι που μέσω της εκπαίδευσης επιδιώκουν να ασχοληθούν με μια εργασία που θα έχει περισσότερες προκλήσεις. Από την άλλη, η αυτοβελτίωση σημαίνει την επίτευξη κάποιου εκπαιδευτικού στόχου, ο οποίος μπορεί να είναι η απόκτηση προσόντων ανώτερου επιπέδου.
Η έλλειψη προσόντων, λόγω εγκατάλειψης της εκπαιδευτικής διαδικασίας εξαιτίας συνήθως εξωτερικών παραγόντων, λειτουργεί επίσης ως κίνητρο. Σε αυτή την περίπτωση κάποιοι επιστρέφουν στην εκπαίδευση, ώστε να καλύψουν αυτό το κενό, το οποίο μάλιστα προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Στο πλαίσιο αυτό της αποτίναξης αρνητικών συναισθημάτων, εντοπίζονται κίνητρα, τα οποία έχουν να κάνουν με την επιθυμία για βελτίωση της αυτοεκτίμησης και του αυτοσεβασμού.
Πέρα όμως από αυτά, σημαντικό κίνητρο αποτελεί και η υλική συνέπεια της βελτίωσης του μορφωτικού επιπέδου, δηλαδή καλύτερος μισθός, βελτίωση της καριέρας ή εισαγωγή στην αγορά εργασίας. Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν εκείνοι που αντιμετωπίζουν την εκπαίδευση ως μια «θυσία», οπότε θα πρέπει να έχει υλικά αποτελέσματα και μάλιστα σύντομα. Έτσι, η ίδια η αγορά εργασίας λειτουργεί ως κίνητρο. Σε αυτή την περίπτωση, οι μαθησιακοί στόχοι ορίζονται, ως εξής: βελτίωση της θέσης στην αγορά εργασίας, απόκτηση ή αλλαγή εργασίας, ανταπόκριση στις απαιτήσεις της δουλειάς, βελτίωση των εργασιακών προοπτικών κτλ.
Μια εξίσου σημαντική, τέλος, κατηγορία κινήτρων είναι οι γνώμες σημαντικών προσώπων, όπως τα μέλη της οικογένειας, ο δάσκαλος, οι συνάδελφοι και οποιοιδήποτε έχουν εμπλακεί θετικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Φυσικά σημαντικό ρόλο παίζει το ίδιο το εκπαιδευτικό περιβάλλον, αλλά και το πόσο εφικτός και πρακτικός φαίνεται να είναι ο εκπαιδευτικός στόχος.
Η ποικιλία αυτή των κινήτρων δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως αστάθμητος παράγοντας αναφορικά με την εμπλοκή των ενηλίκων χαμηλής ειδίκευσης στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αντιθέτως θα πρέπει να αποτελέσει μια σημαντική πρόκληση από εκείνου που ασχολούνται με τη διά βίου μάθηση και την επιμόρφωση ενηλίκων. Με άλλα λόγια, θα πρέπει στις ενέργειές του να συμπεριλάβουν τρόπους για το πώς να ενεργοποιήσουν αυτά τα κίνητρα.
Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD
[1] Chao Jr. Roger, Yap, «Understanding the Adult Learners’ Motivation and Barriers to Learning», European Society for Research on the Education of Adults, 6-8 Nοεμβρίου 2009, σ. 5.
[2] Cedefop, Improving Career Prospects for the Low-educated (2016).
